Lịch sử phát triển năm năm của DEX: Từ công cụ bên lề đến trung tâm dự án
Trong hệ thống tài chính tiền mã hóa, DEX luôn đóng vai trò độc đáo. Nó dường như luôn trực tuyến, không bị sập, không bị kiểm duyệt, không bỏ trốn, nhưng từ lâu đã ở vị trí bên lề: giao diện phức tạp, thanh khoản không đủ, thiếu tính hấp dẫn, không phải là tâm điểm chú ý của các nhà lãnh đạo ý kiến, cũng không phải là nền tảng ra mắt ưu tiên của các dự án hot. Trong thời kỳ bùng nổ DeFi, nó được coi là sự thay thế cho các sàn giao dịch tập trung, trong khi trong thị trường gấu, nó lại trở thành di sản của thời đại DeFi được quảng bá là "an toàn, tự quản lý".
Tuy nhiên, khi chúng ta kéo dài trục thời gian và mở rộng mạch phát triển của DEX, chúng ta sẽ nhận thấy nó luôn âm thầm phát triển và bắt đầu thay đổi logic cơ bản của tài chính trên chuỗi. Uniswap, từng là cơn sốt một thời, chỉ là một điểm trong quá trình phát triển của nó, trong khi các dự án như Curve, Balancer, Raydium, Velodrome là những biến thể của nó trong các tình huống khác nhau. Khi xem xét sự tiến hóa của tất cả AMM, các trình tổng hợp, và DEX tầng hai, điều thúc đẩy thực sự là quá trình tự tiến hóa của cơ sở hạ tầng tài chính phân quyền.
Hãy cùng thoát khỏi góc nhìn "so sánh sản phẩm" và "xu hướng thị trường", để xem lại logic phát triển lịch sử của DEX:
DEX đã phát triển từ công cụ thành logic cấu trúc trên chuỗi như thế nào
Nó đã hấp thụ các cơ chế tài chính và mục tiêu sinh thái của các thời kỳ khác nhau như thế nào
Tại sao khi thảo luận về việc khởi động dự án, khởi động lạnh, tổ chức tự quản cộng đồng hiện nay, vẫn không thể không nhắc đến DEX.
Đây là một lịch sử tiến hóa của DEX, cũng là một quan sát cấu trúc về sự lan tỏa của các chức năng phi tập trung, và còn là một sự thể hiện của một con đường phát triển lịch sử. Thông qua góc nhìn này, chúng tôi cố gắng trả lời một câu hỏi ngày càng khó tránh khỏi:
Khi chúng ta nói về Web3, tại sao ngày nay mỗi dự án đều khó tránh khỏi DEX?
Một, Lịch sử ngắn gọn về DEX trong năm năm: Từ vai trò bên lề đến trung tâm câu chuyện
1. DEX thế hệ đầu tiên: Thực hành phi tập trung ( Thời kỳ EtherDelta )
Vào khoảng năm 2017, khi các sàn giao dịch tập trung đang ở thời kỳ hoàng kim, một nhóm các tín đồ tiền điện tử đã âm thầm khởi động một thí nghiệm kỳ lạ trên chuỗi: EtherDelta.
So với các sàn giao dịch tập trung như Binance, OKEx trong cùng thời kỳ, trải nghiệm người dùng của EtherDelta có thể được mô tả là thảm họa: giao dịch cần phải nhập dữ liệu chuỗi phức tạp một cách thủ công, độ trễ tương tác cực cao, giao diện người dùng thô sơ như trang web nguyên thủy của thế kỷ trước, khiến người dùng bình thường cảm thấy nản lòng.
Nhưng sự ra đời của EtherDelta, ngay từ đầu không chỉ vì tính dễ sử dụng, mà còn để hoàn toàn thoát khỏi "niềm tin trung tâm": tài sản giao dịch hoàn toàn do người dùng tự kiểm soát, việc khớp lệnh hoàn toàn được thực hiện trên chuỗi Ethereum, không cần trung gian lưu ký, không cần tin tưởng bên thứ ba. Người sáng lập Ethereum Vitalik Buterin thậm chí đã công khai bày tỏ kỳ vọng về mô hình này, cho rằng giao dịch phi tập trung trên chuỗi là một trong những hướng đi thực sự cho ứng dụng blockchain.
Mặc dù EtherDelta cuối cùng đã dần biến mất khỏi tầm nhìn do những hạn chế về công nghệ và trải nghiệm người dùng, nhưng nó đã để lại dấu ấn không thể phủ nhận trong lịch sử blockchain: DEX từ đây không còn chỉ là công cụ giao dịch, mà trở thành một hình thức biểu đạt phi tập trung.
Nó có thể không phải là ngôi sao của thị trường vào thời điểm đó, nhưng đã gieo hạt giống gen cho các dự án như Uniswap, Balancer, Raydium trong tương lai: tài sản của người dùng tự nắm giữ, khớp lệnh trên chuỗi, không cần lòng tin vào bên giám sát - chính những đặc điểm này đã trở thành khung cơ sở cho sự tiến hóa, phát sinh và mở rộng liên tục của DEX sau này.
2. Thế hệ DEX thứ hai: Sự chuyển biến trong mô hình công nghệ( Sự xuất hiện của AMM)
Nếu EtherDelta đại diện cho "nguyên tắc đầu tiên" của giao dịch phi tập trung, thì sự ra đời của Uniswap đã mang lại cho lý tưởng này một con đường thực hiện có thể mở rộng lần đầu tiên.
Năm 2018, Uniswap phát hành phiên bản v1, lần đầu tiên trên chuỗi giới thiệu cơ chế tạo thị trường tự động (AMM), hoàn toàn phá vỡ những giới hạn của mô hình khớp lệnh truyền thống. Logic giao dịch cơ bản đơn giản nhưng cách mạng - x * y = k: công thức này là đổi mới cốt lõi của Uniswap, cho phép các pool thanh khoản tự động định giá mà không cần bên đối tác hoặc lệnh chờ. Chỉ cần đưa một loại tài sản vào pool, có thể tự động nhận được một loại tài sản khác theo đường cong sản phẩm không đổi. Không cần bên đối tác, không cần lệnh chờ, không cần khớp lệnh, hành vi giao dịch bản thân nó tương đương với hành vi định giá.
Sự đột phá của mô hình này là nó không chỉ giải quyết vấn đề "không có lệnh nào thì không thể giao dịch" của DEX từ trước, mà còn hoàn toàn thay đổi nguồn cung cấp thanh khoản cho giao dịch trên chuỗi: bất kỳ ai cũng có thể trở thành nhà cung cấp thanh khoản (LP), bơm tài sản vào thị trường và kiếm được phí giao dịch.
Sự thành công của Uniswap cũng đã khơi dậy sự sáng tạo của các biến thể cơ chế AMM khác:
Balancer đã giới thiệu bể nhiều tài sản + trọng số tùy chỉnh, cho phép các dự án tự thiết lập trọng số và phân phối tài sản.
Curve đã thiết kế một đường cong tối ưu để giải quyết vấn đề trượt giá cao cho stablecoin, nhằm thực hiện việc trao đổi tài sản với chi phí thấp hơn.
SushiSwap đã thêm vào cơ chế khuyến khích token và quản trị dựa trên Uniswap, mở ra câu chuyện "khai thác thanh khoản + tự quản cộng đồng";
Các biến thể này đã cùng nhau thúc đẩy AMM DEX bước vào giai đoạn "sản phẩm hóa giao thức". Khác với DEX thế hệ thứ nhất chủ yếu được thúc đẩy bởi ý tưởng và hình thức thô sơ, DEX thế hệ thứ hai đã bắt đầu thể hiện logic sản phẩm rõ ràng và vòng lặp hành vi người dùng: chúng không chỉ có thể giao dịch, mà còn là nền tảng cấu trúc cho lưu thông tài sản, cổng vào tham gia thanh khoản của người dùng, thậm chí là một phần khởi động hệ sinh thái dự án.
Có thể nói, kể từ khi Uniswap ra đời, DEX lần đầu tiên thực sự trở thành một "sản phẩm" có thể được sử dụng, phát triển, và tích lũy người dùng cũng như vốn - không còn là một phụ kiện đi kèm với việc hiện thực hóa khái niệm, mà bắt đầu trở thành chính những người xây dựng cấu trúc.
3. Sàn giao dịch phi tập trung thế hệ thứ ba: từ công cụ đến trung tâm, mở rộng chức năng và tích hợp hệ sinh thái
Bước vào năm 2021, sự tiến hóa của DEX bắt đầu thoát khỏi một tình huống giao dịch đơn lẻ, bước vào giai đoạn "hợp nhất" với sự đồng thời của chức năng mở rộng và tích hợp sinh thái. Ở giai đoạn này, DEX không còn chỉ đơn thuần là một "nơi đổi coin", mà dần dần phát triển thành trung tâm thanh khoản trong hệ thống tài chính trên chuỗi, là cổng vào cho sự khởi động lạnh của dự án, thậm chí là bộ điều phối của cấu trúc sinh thái.
Một trong những sự chuyển đổi mô hình tiêu biểu nhất trong giai đoạn này là sự xuất hiện của Raydium.
Raydium ra đời trên chuỗi Solana, là DEX đầu tiên cố gắng tích hợp sâu cơ chế AMM với sổ đặt hàng trên chuỗi. Nó không chỉ cung cấp các bể thanh khoản dựa trên tích số không đổi, mà còn đồng bộ hóa giao dịch với sổ đặt hàng trên chuỗi của Serum, tạo thành cấu trúc thanh khoản "làm thị trường tự động + đặt hàng thụ động" cùng tồn tại. Mô hình này kết hợp sự đơn giản của AMM với các cấp giá có thể nhìn thấy của sổ đặt hàng, trong khi vẫn giữ được tính tự chủ trên chuỗi, đồng thời tăng cường hiệu quả vốn và tỷ lệ sử dụng thanh khoản.
Ý nghĩa cấu trúc của Raydium không chỉ là "tối ưu AMM", mà còn là lần đầu tiên DEX thử nghiệm việc đưa vào "trải nghiệm sàn giao dịch tập trung" theo cách phân phối trên chuỗi. Đối với các dự án mới trong hệ sinh thái Solana, Raydium không chỉ là nơi giao dịch, mà còn là nơi khởi động - từ thanh khoản ban đầu đến phân phối token, độ sâu đặt lệnh, sự phơi bày của dự án, nó là nút kết nối giữa phát hành cấp một và giao dịch cấp hai.
Giai đoạn này, chức năng bùng nổ không chỉ dừng lại ở Raydium:
SushiSwap đã thêm đào giao dịch, token quản trị, quản trị cộng đồng và "Onsen" bể ươm vào mô hình Uniswap, hình thành hệ sinh thái DEX quản trị;
Một số DEX đã kết hợp các chức năng như trò chơi trên chuỗi, thị trường NFT và xổ số trên chuỗi, hoàn thành việc vận hành nền tảng DEX trên chuỗi BNB.
Velodrome(Optimism) đã giới thiệu "lập lịch thanh khoản giữa các giao thức" dựa trên mô hình veToken, khiến DEX trở thành người điều phối giữa các giao thức chứ không chỉ phục vụ người dùng;
Jupiter đóng vai trò là bộ tổng hợp đường dẫn kết nối nhiều DEX và các đường dẫn tài sản trong hệ sinh thái Solana, trở thành một "bộ tổng hợp đa giao thức trên chuỗi" theo đúng nghĩa.
Đặc điểm chung của giai đoạn này là: DEX không còn là điểm cuối của giao thức, mà là mạng trung gian kết nối tài sản, dự án, người dùng với giao thức.
Nó vừa phải đảm nhận "tương tác đầu cuối" của giao dịch người dùng, vừa phải nhúng "tiếp thị ban đầu" của dự án phát hành, đồng thời còn cần phải kết nối với hệ thống hành vi trên chuỗi đầy đủ như quản trị, khuyến khích, định giá, tổng hợp.
DEX, từ đây thoát khỏi danh tính "hiệp định cô lập", trở thành nút giao kết của thế giới DeFi (hub primitive) - một thành phần đồng thuận trên chuỗi có khả năng thích ứng cao và khả năng kết hợp cao.
4. Thế hệ DEX thứ tư: Sự phát triển biến hình trong dòng chảy đa chuỗi, là sự tổng hợp, lớp hai và thử nghiệm liên chuỗi
Nếu như sự tiến hóa của hai thế hệ DEX trước là sự đột biến của các mô hình công nghệ, thì giai đoạn thứ ba Raydium là một nỗ lực ghép các mô-đun chức năng, thì từ năm 2021, DEX đã bước vào một giai đoạn khó phân loại hơn: nó không còn là một đội ngũ nào đó dẫn dắt "nâng cấp phiên bản", mà là toàn bộ cấu trúc trên chuỗi buộc nó phải thực hiện những biến đổi thích ứng.
Đầu tiên cảm nhận được sự thay đổi này là DEX được triển khai trên mạng lớp hai.
Sau khi Arbitrum và Optimism ra mắt trên mạng chính, chi phí Gas cao trên Ethereum không còn là lựa chọn duy nhất, cấu trúc Rollup bắt đầu trở thành mảnh đất cho sự phát triển của thế hệ DEX mới. GMX đã áp dụng mô hình định giá oracle + hợp đồng vĩnh viễn trên Arbitrum, với con đường cực kỳ đơn giản và cấu trúc không có hồ LP, đã phản hồi lại vấn đề "AMM không đủ để giải quyết độ sâu". Trong khi đó, trên Optimism, Velodrome đã tận dụng mô hình veToken, cố gắng thiết lập cơ chế điều phối quản trị khuyến khích thanh khoản giữa các giao thức. Những DEX này không còn theo đuổi tính phổ quát, mà thay vào đó, đã được củng cố trên chuỗi cụ thể theo cách "cơ sở hạ tầng sinh thái".
Trong khi đó, một loại cấu trúc vá khác cũng đang đồng bộ hình thành: bộ tổng hợp.
Khi số lượng DEX tăng lên, vấn đề phân mảnh thanh khoản nhanh chóng trở nên nổi bật, người dùng trên chuỗi "đi đâu để giao dịch" dần trở thành gánh nặng quyết định mới. Từ một số trình tổng hợp ra mắt vào năm 2020 đến các nền tảng sau này như Matcha, Jupiter, các trình tổng hợp đã đảm nhận một vai trò mới: chúng không phải là DEX, nhưng đã tổng hợp tất cả các con đường thanh khoản của DEX. Đặc biệt là Jupiter, sự trỗi dậy nhanh chóng trên chuỗi Solana của nó chính là nhờ vào việc nó lấp đầy chính xác các khoảng trống về độ sâu của con đường, chuyển đổi tài sản và trải nghiệm giao dịch.
Nhưng cấu trúc của DEX không dừng lại ở việc thích ứng trên chuỗi. Sau năm 2021, các dự án như ThorChain, Router Protocol lần lượt ra mắt, đưa ra một đề xuất táo bạo hơn: Liệu có thể để hai bên giao dịch hoàn toàn không ở trên một chuỗi, vẫn có thể thực hiện hoán đổi? Các "DEX chéo chuỗi" bắt đầu thử nghiệm thông qua việc tự xây dựng lớp xác thực, trung gian thông điệp hoặc các bể thanh khoản ảo để giải quyết vấn đề lưu thông tài sản giữa các chuỗi. Mặc dù cấu trúc giao thức phức tạp hơn nhiều so với DEX trên một chuỗi, nhưng sự xuất hiện của chúng phát đi một tín hiệu: Đường tiến hóa của DEX đã thoát khỏi một chuỗi công khai nào đó và bước vào thời đại hợp tác giữa các giao thức chuỗi.
Giai đoạn này của DEX rất khó để phân loại bằng "loại": nó có thể là cổng thanh khoản ( một nhóm tổng hợp ), cũng có thể là điều phối giao thức ( Velodrome ), và có khả năng hơn là cơ chế trao đổi giữa các chuỗi ( ThorChain ). Chúng không được "thiết kế" như thế hệ trước, mà giống như "bị cấu trúc đẩy ra".
Đến bước này, DEX không chỉ là một công cụ, mà còn là một phản ứng môi trường - một sản phẩm thích ứng để tiếp nhận sự biến đổi cấu trúc mạng, sự chuyển nhượng tài sản qua chuỗi, và cuộc chơi khuyến khích giữa các giao thức. Nó không còn là "cập nhật sản phẩm", mà là biểu hiện của "tiến hóa cấu trúc".
Hai, khi giá cả, thanh khoản và câu chuyện giao nhau: DEX làm thế nào để "tiến vào" Launch
Nhìn lại con đường phát triển của bốn thế hệ DEX trước đây, không khó để nhận ra một điều: lý do chúng tiếp tục tiến hóa không phải vì một chức năng nào đó được thiết kế khéo léo hơn, mà là vì chúng liên tục đáp ứng nhu cầu thực tế trên chuỗi - từ việc khớp lệnh, tạo thị trường, đến tổng hợp, và xuyên chuỗi, mỗi lần chuyển mình của DEX đều là một sự lấp đầy tự nhiên cho những khoảng trống cấu trúc.
Đến giai đoạn này, DEX không còn là một "điểm chức năng" trên một chuỗi nào đó nữa, mà nó giống như một "tầng thích ứng mặc định" sau khi có sự thay đổi cấu trúc trên chuỗi. Dù là dự án muốn tạo động lực, giao thức cần thu hút lưu lượng, hay chuỗi chéo muốn tổng hợp, DEX đều có mặt.
Xem bản gốc
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
10 thích
Phần thưởng
10
5
Chia sẻ
Bình luận
0/400
CommunityWorker
· 20giờ trước
Bây giờ cái gì cũng cạnh tranh, ngay cả dex cũng khó làm.
Xem bản gốcTrả lời0
ShamedApeSeller
· 20giờ trước
Đã nói từ lâu rằng dex mới là tương lai, bây giờ thì tin rồi phải không?
Xem bản gốcTrả lời0
RugPullProphet
· 20giờ trước
5 năm rồi, trung tâm hóa chạy nhanh hơn bất kỳ ai.
Lịch sử tiến hóa 5 năm của DEX: từ công cụ biên đến nút giao của dự án Định hình lại logic tài chính nền tảng on-chain
Lịch sử phát triển năm năm của DEX: Từ công cụ bên lề đến trung tâm dự án
Trong hệ thống tài chính tiền mã hóa, DEX luôn đóng vai trò độc đáo. Nó dường như luôn trực tuyến, không bị sập, không bị kiểm duyệt, không bỏ trốn, nhưng từ lâu đã ở vị trí bên lề: giao diện phức tạp, thanh khoản không đủ, thiếu tính hấp dẫn, không phải là tâm điểm chú ý của các nhà lãnh đạo ý kiến, cũng không phải là nền tảng ra mắt ưu tiên của các dự án hot. Trong thời kỳ bùng nổ DeFi, nó được coi là sự thay thế cho các sàn giao dịch tập trung, trong khi trong thị trường gấu, nó lại trở thành di sản của thời đại DeFi được quảng bá là "an toàn, tự quản lý".
Tuy nhiên, khi chúng ta kéo dài trục thời gian và mở rộng mạch phát triển của DEX, chúng ta sẽ nhận thấy nó luôn âm thầm phát triển và bắt đầu thay đổi logic cơ bản của tài chính trên chuỗi. Uniswap, từng là cơn sốt một thời, chỉ là một điểm trong quá trình phát triển của nó, trong khi các dự án như Curve, Balancer, Raydium, Velodrome là những biến thể của nó trong các tình huống khác nhau. Khi xem xét sự tiến hóa của tất cả AMM, các trình tổng hợp, và DEX tầng hai, điều thúc đẩy thực sự là quá trình tự tiến hóa của cơ sở hạ tầng tài chính phân quyền.
Hãy cùng thoát khỏi góc nhìn "so sánh sản phẩm" và "xu hướng thị trường", để xem lại logic phát triển lịch sử của DEX:
Đây là một lịch sử tiến hóa của DEX, cũng là một quan sát cấu trúc về sự lan tỏa của các chức năng phi tập trung, và còn là một sự thể hiện của một con đường phát triển lịch sử. Thông qua góc nhìn này, chúng tôi cố gắng trả lời một câu hỏi ngày càng khó tránh khỏi:
Một, Lịch sử ngắn gọn về DEX trong năm năm: Từ vai trò bên lề đến trung tâm câu chuyện
1. DEX thế hệ đầu tiên: Thực hành phi tập trung ( Thời kỳ EtherDelta )
Vào khoảng năm 2017, khi các sàn giao dịch tập trung đang ở thời kỳ hoàng kim, một nhóm các tín đồ tiền điện tử đã âm thầm khởi động một thí nghiệm kỳ lạ trên chuỗi: EtherDelta.
So với các sàn giao dịch tập trung như Binance, OKEx trong cùng thời kỳ, trải nghiệm người dùng của EtherDelta có thể được mô tả là thảm họa: giao dịch cần phải nhập dữ liệu chuỗi phức tạp một cách thủ công, độ trễ tương tác cực cao, giao diện người dùng thô sơ như trang web nguyên thủy của thế kỷ trước, khiến người dùng bình thường cảm thấy nản lòng.
Nhưng sự ra đời của EtherDelta, ngay từ đầu không chỉ vì tính dễ sử dụng, mà còn để hoàn toàn thoát khỏi "niềm tin trung tâm": tài sản giao dịch hoàn toàn do người dùng tự kiểm soát, việc khớp lệnh hoàn toàn được thực hiện trên chuỗi Ethereum, không cần trung gian lưu ký, không cần tin tưởng bên thứ ba. Người sáng lập Ethereum Vitalik Buterin thậm chí đã công khai bày tỏ kỳ vọng về mô hình này, cho rằng giao dịch phi tập trung trên chuỗi là một trong những hướng đi thực sự cho ứng dụng blockchain.
Mặc dù EtherDelta cuối cùng đã dần biến mất khỏi tầm nhìn do những hạn chế về công nghệ và trải nghiệm người dùng, nhưng nó đã để lại dấu ấn không thể phủ nhận trong lịch sử blockchain: DEX từ đây không còn chỉ là công cụ giao dịch, mà trở thành một hình thức biểu đạt phi tập trung.
Nó có thể không phải là ngôi sao của thị trường vào thời điểm đó, nhưng đã gieo hạt giống gen cho các dự án như Uniswap, Balancer, Raydium trong tương lai: tài sản của người dùng tự nắm giữ, khớp lệnh trên chuỗi, không cần lòng tin vào bên giám sát - chính những đặc điểm này đã trở thành khung cơ sở cho sự tiến hóa, phát sinh và mở rộng liên tục của DEX sau này.
2. Thế hệ DEX thứ hai: Sự chuyển biến trong mô hình công nghệ( Sự xuất hiện của AMM)
Nếu EtherDelta đại diện cho "nguyên tắc đầu tiên" của giao dịch phi tập trung, thì sự ra đời của Uniswap đã mang lại cho lý tưởng này một con đường thực hiện có thể mở rộng lần đầu tiên.
Năm 2018, Uniswap phát hành phiên bản v1, lần đầu tiên trên chuỗi giới thiệu cơ chế tạo thị trường tự động (AMM), hoàn toàn phá vỡ những giới hạn của mô hình khớp lệnh truyền thống. Logic giao dịch cơ bản đơn giản nhưng cách mạng - x * y = k: công thức này là đổi mới cốt lõi của Uniswap, cho phép các pool thanh khoản tự động định giá mà không cần bên đối tác hoặc lệnh chờ. Chỉ cần đưa một loại tài sản vào pool, có thể tự động nhận được một loại tài sản khác theo đường cong sản phẩm không đổi. Không cần bên đối tác, không cần lệnh chờ, không cần khớp lệnh, hành vi giao dịch bản thân nó tương đương với hành vi định giá.
Sự đột phá của mô hình này là nó không chỉ giải quyết vấn đề "không có lệnh nào thì không thể giao dịch" của DEX từ trước, mà còn hoàn toàn thay đổi nguồn cung cấp thanh khoản cho giao dịch trên chuỗi: bất kỳ ai cũng có thể trở thành nhà cung cấp thanh khoản (LP), bơm tài sản vào thị trường và kiếm được phí giao dịch.
Sự thành công của Uniswap cũng đã khơi dậy sự sáng tạo của các biến thể cơ chế AMM khác:
Balancer đã giới thiệu bể nhiều tài sản + trọng số tùy chỉnh, cho phép các dự án tự thiết lập trọng số và phân phối tài sản.
Curve đã thiết kế một đường cong tối ưu để giải quyết vấn đề trượt giá cao cho stablecoin, nhằm thực hiện việc trao đổi tài sản với chi phí thấp hơn.
SushiSwap đã thêm vào cơ chế khuyến khích token và quản trị dựa trên Uniswap, mở ra câu chuyện "khai thác thanh khoản + tự quản cộng đồng";
Các biến thể này đã cùng nhau thúc đẩy AMM DEX bước vào giai đoạn "sản phẩm hóa giao thức". Khác với DEX thế hệ thứ nhất chủ yếu được thúc đẩy bởi ý tưởng và hình thức thô sơ, DEX thế hệ thứ hai đã bắt đầu thể hiện logic sản phẩm rõ ràng và vòng lặp hành vi người dùng: chúng không chỉ có thể giao dịch, mà còn là nền tảng cấu trúc cho lưu thông tài sản, cổng vào tham gia thanh khoản của người dùng, thậm chí là một phần khởi động hệ sinh thái dự án.
Có thể nói, kể từ khi Uniswap ra đời, DEX lần đầu tiên thực sự trở thành một "sản phẩm" có thể được sử dụng, phát triển, và tích lũy người dùng cũng như vốn - không còn là một phụ kiện đi kèm với việc hiện thực hóa khái niệm, mà bắt đầu trở thành chính những người xây dựng cấu trúc.
3. Sàn giao dịch phi tập trung thế hệ thứ ba: từ công cụ đến trung tâm, mở rộng chức năng và tích hợp hệ sinh thái
Bước vào năm 2021, sự tiến hóa của DEX bắt đầu thoát khỏi một tình huống giao dịch đơn lẻ, bước vào giai đoạn "hợp nhất" với sự đồng thời của chức năng mở rộng và tích hợp sinh thái. Ở giai đoạn này, DEX không còn chỉ đơn thuần là một "nơi đổi coin", mà dần dần phát triển thành trung tâm thanh khoản trong hệ thống tài chính trên chuỗi, là cổng vào cho sự khởi động lạnh của dự án, thậm chí là bộ điều phối của cấu trúc sinh thái.
Một trong những sự chuyển đổi mô hình tiêu biểu nhất trong giai đoạn này là sự xuất hiện của Raydium.
Raydium ra đời trên chuỗi Solana, là DEX đầu tiên cố gắng tích hợp sâu cơ chế AMM với sổ đặt hàng trên chuỗi. Nó không chỉ cung cấp các bể thanh khoản dựa trên tích số không đổi, mà còn đồng bộ hóa giao dịch với sổ đặt hàng trên chuỗi của Serum, tạo thành cấu trúc thanh khoản "làm thị trường tự động + đặt hàng thụ động" cùng tồn tại. Mô hình này kết hợp sự đơn giản của AMM với các cấp giá có thể nhìn thấy của sổ đặt hàng, trong khi vẫn giữ được tính tự chủ trên chuỗi, đồng thời tăng cường hiệu quả vốn và tỷ lệ sử dụng thanh khoản.
Ý nghĩa cấu trúc của Raydium không chỉ là "tối ưu AMM", mà còn là lần đầu tiên DEX thử nghiệm việc đưa vào "trải nghiệm sàn giao dịch tập trung" theo cách phân phối trên chuỗi. Đối với các dự án mới trong hệ sinh thái Solana, Raydium không chỉ là nơi giao dịch, mà còn là nơi khởi động - từ thanh khoản ban đầu đến phân phối token, độ sâu đặt lệnh, sự phơi bày của dự án, nó là nút kết nối giữa phát hành cấp một và giao dịch cấp hai.
Giai đoạn này, chức năng bùng nổ không chỉ dừng lại ở Raydium:
SushiSwap đã thêm đào giao dịch, token quản trị, quản trị cộng đồng và "Onsen" bể ươm vào mô hình Uniswap, hình thành hệ sinh thái DEX quản trị;
Một số DEX đã kết hợp các chức năng như trò chơi trên chuỗi, thị trường NFT và xổ số trên chuỗi, hoàn thành việc vận hành nền tảng DEX trên chuỗi BNB.
Velodrome(Optimism) đã giới thiệu "lập lịch thanh khoản giữa các giao thức" dựa trên mô hình veToken, khiến DEX trở thành người điều phối giữa các giao thức chứ không chỉ phục vụ người dùng;
Jupiter đóng vai trò là bộ tổng hợp đường dẫn kết nối nhiều DEX và các đường dẫn tài sản trong hệ sinh thái Solana, trở thành một "bộ tổng hợp đa giao thức trên chuỗi" theo đúng nghĩa.
Đặc điểm chung của giai đoạn này là: DEX không còn là điểm cuối của giao thức, mà là mạng trung gian kết nối tài sản, dự án, người dùng với giao thức.
Nó vừa phải đảm nhận "tương tác đầu cuối" của giao dịch người dùng, vừa phải nhúng "tiếp thị ban đầu" của dự án phát hành, đồng thời còn cần phải kết nối với hệ thống hành vi trên chuỗi đầy đủ như quản trị, khuyến khích, định giá, tổng hợp.
DEX, từ đây thoát khỏi danh tính "hiệp định cô lập", trở thành nút giao kết của thế giới DeFi (hub primitive) - một thành phần đồng thuận trên chuỗi có khả năng thích ứng cao và khả năng kết hợp cao.
4. Thế hệ DEX thứ tư: Sự phát triển biến hình trong dòng chảy đa chuỗi, là sự tổng hợp, lớp hai và thử nghiệm liên chuỗi
Nếu như sự tiến hóa của hai thế hệ DEX trước là sự đột biến của các mô hình công nghệ, thì giai đoạn thứ ba Raydium là một nỗ lực ghép các mô-đun chức năng, thì từ năm 2021, DEX đã bước vào một giai đoạn khó phân loại hơn: nó không còn là một đội ngũ nào đó dẫn dắt "nâng cấp phiên bản", mà là toàn bộ cấu trúc trên chuỗi buộc nó phải thực hiện những biến đổi thích ứng.
Đầu tiên cảm nhận được sự thay đổi này là DEX được triển khai trên mạng lớp hai.
Sau khi Arbitrum và Optimism ra mắt trên mạng chính, chi phí Gas cao trên Ethereum không còn là lựa chọn duy nhất, cấu trúc Rollup bắt đầu trở thành mảnh đất cho sự phát triển của thế hệ DEX mới. GMX đã áp dụng mô hình định giá oracle + hợp đồng vĩnh viễn trên Arbitrum, với con đường cực kỳ đơn giản và cấu trúc không có hồ LP, đã phản hồi lại vấn đề "AMM không đủ để giải quyết độ sâu". Trong khi đó, trên Optimism, Velodrome đã tận dụng mô hình veToken, cố gắng thiết lập cơ chế điều phối quản trị khuyến khích thanh khoản giữa các giao thức. Những DEX này không còn theo đuổi tính phổ quát, mà thay vào đó, đã được củng cố trên chuỗi cụ thể theo cách "cơ sở hạ tầng sinh thái".
Trong khi đó, một loại cấu trúc vá khác cũng đang đồng bộ hình thành: bộ tổng hợp.
Khi số lượng DEX tăng lên, vấn đề phân mảnh thanh khoản nhanh chóng trở nên nổi bật, người dùng trên chuỗi "đi đâu để giao dịch" dần trở thành gánh nặng quyết định mới. Từ một số trình tổng hợp ra mắt vào năm 2020 đến các nền tảng sau này như Matcha, Jupiter, các trình tổng hợp đã đảm nhận một vai trò mới: chúng không phải là DEX, nhưng đã tổng hợp tất cả các con đường thanh khoản của DEX. Đặc biệt là Jupiter, sự trỗi dậy nhanh chóng trên chuỗi Solana của nó chính là nhờ vào việc nó lấp đầy chính xác các khoảng trống về độ sâu của con đường, chuyển đổi tài sản và trải nghiệm giao dịch.
Nhưng cấu trúc của DEX không dừng lại ở việc thích ứng trên chuỗi. Sau năm 2021, các dự án như ThorChain, Router Protocol lần lượt ra mắt, đưa ra một đề xuất táo bạo hơn: Liệu có thể để hai bên giao dịch hoàn toàn không ở trên một chuỗi, vẫn có thể thực hiện hoán đổi? Các "DEX chéo chuỗi" bắt đầu thử nghiệm thông qua việc tự xây dựng lớp xác thực, trung gian thông điệp hoặc các bể thanh khoản ảo để giải quyết vấn đề lưu thông tài sản giữa các chuỗi. Mặc dù cấu trúc giao thức phức tạp hơn nhiều so với DEX trên một chuỗi, nhưng sự xuất hiện của chúng phát đi một tín hiệu: Đường tiến hóa của DEX đã thoát khỏi một chuỗi công khai nào đó và bước vào thời đại hợp tác giữa các giao thức chuỗi.
Giai đoạn này của DEX rất khó để phân loại bằng "loại": nó có thể là cổng thanh khoản ( một nhóm tổng hợp ), cũng có thể là điều phối giao thức ( Velodrome ), và có khả năng hơn là cơ chế trao đổi giữa các chuỗi ( ThorChain ). Chúng không được "thiết kế" như thế hệ trước, mà giống như "bị cấu trúc đẩy ra".
Đến bước này, DEX không chỉ là một công cụ, mà còn là một phản ứng môi trường - một sản phẩm thích ứng để tiếp nhận sự biến đổi cấu trúc mạng, sự chuyển nhượng tài sản qua chuỗi, và cuộc chơi khuyến khích giữa các giao thức. Nó không còn là "cập nhật sản phẩm", mà là biểu hiện của "tiến hóa cấu trúc".
Hai, khi giá cả, thanh khoản và câu chuyện giao nhau: DEX làm thế nào để "tiến vào" Launch
Nhìn lại con đường phát triển của bốn thế hệ DEX trước đây, không khó để nhận ra một điều: lý do chúng tiếp tục tiến hóa không phải vì một chức năng nào đó được thiết kế khéo léo hơn, mà là vì chúng liên tục đáp ứng nhu cầu thực tế trên chuỗi - từ việc khớp lệnh, tạo thị trường, đến tổng hợp, và xuyên chuỗi, mỗi lần chuyển mình của DEX đều là một sự lấp đầy tự nhiên cho những khoảng trống cấu trúc.
Đến giai đoạn này, DEX không còn là một "điểm chức năng" trên một chuỗi nào đó nữa, mà nó giống như một "tầng thích ứng mặc định" sau khi có sự thay đổi cấu trúc trên chuỗi. Dù là dự án muốn tạo động lực, giao thức cần thu hút lưu lượng, hay chuỗi chéo muốn tổng hợp, DEX đều có mặt.